PRESS RELEASE -
9 February 2004 Ururka Somaliland Forum wuxuu maanta
gudbiyay talooyin dheeraad ah oo ku saabsan Xeerkii Saxaafadda ee uu Golaha
Wakiilladu ansixiyay 18kii January 2004. Wuxuu ururku ku baaqayaa
in saddex sannadood ka dib sida sharcigu u shaqaynayo dib-u-eegis lagu
sameeyo. Ururku, isaga oo
dhawrkii sannadood ee ina dhaafay muddo saddex jeer
ah hore u soo bandhigay diidmada uu ka qabay sharcigan, wuxuu ku
hambalyaynayaa Guddoomiyaha iyo xubnaha wakiillada sidii ay ugu
dheganuglaadeen taladii ay soo gudbiyeen kooxihii metalayay saxaafaddu. Sharciga ugu dambeeyay ee loo codeeyay aad buu uga duwanaa kii hore,
saxaafadduna waxa ay u muujisay soo dhowayn. Talooyinkiisan dambe ee uu ururka Somaliland
Forum ka dhiibanayo xeerka saxaafadda wuxuu ku rajoweynyahay in sharcigu
saldhig u noqdo xeer hoosaad saxaafaddu samaysato oo isku saxdo (Self
regulatory – code of conduct). Wuxuu ururku si diirran u
soo dhowaynayaa in qaybtii adeegsiga Xeerka Ciqaabta oo lafdhabar u ahaa
Xeerka Cusub ee saxaafadda laga saaray meeshii. Ururka
Somaliland Forum: ·
wuxuu
dareensanyahay in meelaha Xeerku gaadhsiisanyahay aad u ballaadhanyihiin,
iyada oo cad in aanu saamaynayn oo keliya daabacadda iyo warbaahinta, balse
uu gaadhsiisanyahay filimada, fiidyowyada, buugaagta iwm, talo ahaan wuxuu
ururku soo jeedinayaa in Guddida Golaha Guurtida ee Xeerka dib u eegaysaa
tixgelin ku sameeyaan in xeerku ku koobnaado Saxaafadda qoran iyo Warbaahinta
oo keliya; ·
wuxuu rumaysanyahay in qaabka loo qoondeeyay in
liisannada loogu sameeyo warbaahintu yahay mid aan la aqbalikarin, wuxuu ku
talinayaa ururku in arrintan dib loo eego; ·
wuxuu ku
baaqayaa in qaybaha Xeerka Ciqaabta ee saamaynaya saxaafadda
(sidda danbiga sumcad-xumeynta) dib loo eego oo meesha laga saaro
ama lo bedello arrimo lagu xallilo Xeerka Madaniga ah (The Civil Law); ·
wuxuu soo
jeedinayaa in la dejiyo Xeer Warbaahinta (Broadcasting Law) ah oo dhigaya
qaab madaxbannaan oo liisammada loo siiyo idaacadaha iyo telefiishannada dar
gaar loo leeyahay iyo qaar qaranku leeyahay intaba; Nuqul aad u faahfaahsan oo ah talada ururka ayaa ku
lifaaqan. “The Somaliland Forum is an
independent organisation that brings together the If you have
any comments, questions or suggestions to make, the SL Forum Executive
Committee will be eager to hear them. Chairman:
Kaltuun Faarah chair@somalilandforum.com Vice-Chair:
Axmed Jaamac vice@somalilandforum.com Secretary:
Rashiid Webi secretary@somalilandforum.com Treasurer:
Adan Hirsi treasurer@somalilandforum.com Member at
large: Sayid Mohamed Yusuf xubin@somalilandforum.com For
more information about |
|
FAALLO KU
SAABSAN XEERKA SAXAAFADDA EE HADDA LA ANSIXIYEY
1. Ururka Somaliland Forum waxa ay si rasmi ah tiraba ugu
yaraan sadddex mar
ka faalloodeen Xeerka Saxaafadda ee
2. In kastoo mawqifkayagu yahay, sida ugu haboon ee loo
badbaadin karo warbaahinta madaxa banaan, siiba, mida qoraalka ah, waxay tahay
in loo maro qaab ku dhisan xeer-hoosaad hufan oo ay warbaahintu iyadu isku xukunto,
ku dhaqankiisana ay kor ka ilaaliyaan guddi ka tirsan saxaafadda qoraalka iyo
tan hawada (broadcasting) oo madax banaan, waxa aan soo dhoweynaynaa
is-bedellada doorka ah ee lagu sameeyay nuqulkii Xeerka ee hore loo shaaciyay,
waxa kaloo ammaan muddan sida Golaha Wakiiladda ay wada tashiga kula
yeesheen wakiilada Saxaafadda Somaliland. Waxaa walaac wayni naga hayay
in Xeerka nuqulkiisii hore sidii uu u qornaa loo meel marin
doono, hase yeeshe waxaan ku bogaadinayanaa Guddoomiyaha iyo Wakiilada Golahaba
sida ay u tix geliyeen talooyinkii xoogga lahaa ee loo soo gudbinayay.
3. Waanu maqalnay in wakiilada Saxafaddu in si taxadir ku jiro ay u soo
dhaweeyeen nuqulkan u dambeeyay ee Xeerka. inkastoo
xeerkan ay ku jiraan waxyaabo u baahan in laga fiirsado, haddana waxaanu
rajaynaynaa oon Eeba ka baryaynaa in Xeerka loogu dhaqmi doono si warbaahinta
madax banaan xoojineysa. Hase yeeshe, waxaan talo ku soo jeedinaynaa, in
Gudiga Sharciyadda ee Golaha Wakiiladdu ay indho feejigan ku eegaan sida loogu
dhaqmayo xeerkan, iyagoo la kaashanaya xubnaha Saxaafadda, ay darraasad ku
saameyaan Qodobadda Xeerkan muddo saddexda sanadood gudahood ah.
4. Waxaan aad u soo dhaweynaynaa in wixii xad gudub ku ah mas'uuliyadda
saxaafadda ee ku taxan Qodobka 10aad ee Xeerkan, loo raacayo xeer-hoosaadka
anshaxa saxaafadda ee ay iskood u samaysteen, kuna lifaaqan Xeerkan (sida ku
xusan farqadda 10(6)) iyo habka Xeerka Madaniga
ah. Faqraddan (10(6)) ee Xeerku wuxu si gaar ahaan u sheegayaa
ku-xad-gudubka Qodobka 10aad oo keliya, markaas waxaan u qaadan karnaa, in
arrimaha kale ee ku xusan Xeerkan, gaar ahaan Qeybta V (Qodobka 13 ilaa 26) oo
iyana qeexaya anshaxa warbaahinta in ku-xad-gudubkoodu aanu dhalineyn ciqaab ee
ay arrimahaas oo dhan ka mid yihiin xeer-hoosaadka anshaxa saxaafadda.
Waa noo muuqataa sida ku xusan Qodobka 27aad, in mas'uuliyadda ku dhaqanka iyo
fulinta qodobaddaas Xeerka ay saaran tahay tifatirayaasha, waanu ku
faraxsanahayna in mas'uuliyaddan marka lagu ladho qaabka xeer-hoosaadka anshaxa
saxaafadda ee ku lifaaqan Xeerkan, ay saldhig adag u noqondoonto ismaamulaka
saxaafadda (self regulation of the Press).
5. Waxaanu weli aad iyo aad uga
walaacsanahay xaqiiqda ah in Xeerkani weli u fasirayo saxaafadda "abuurida
hawl qabad kasta oo saameynaya maskaxda fikradaha dadweynaha oo dhan, sida:
wargeysyada, joornaalada, qoraalo-xiliiyeedyo, wakaaladaha wararka, raadiyaha,
telefishanka, filimada la daawado (filimo iyo fidhiyo) musawirada, kartoonada,
buugaga, miyuusiga iyo wax kasta oo loogu talo galo isku xidhiidhinta wadareed
(mass communication)". Waxa kaloo aanu ku aragnay nuqulkii Xeerkan
ee 1997kii in xitaa ku jireen liiskan (oo ka dib laga saaray) riwaayadaha iyo
Internetka (In kastoo waxa laga yaaba in Internetka hadda
lagu tilmaami karo nooc ka mid xidhiidhinta wadareed). Waxaanu
weli aaminsan nahay in micnahan ereyga "saxaafadda" ay weli
tahay mid aad u ballaadhan oo aan loo baahnayn in lagu soo daro Xeerkan
filimada, fiidhiyada, buugta iyo miyuusiga aan lagu baahin warbaahinta qoraalka
ah ama hawadda. Sida darteed waxaan ku adkeyneyna Golaha Guurtida inay
bedellan qodobka 2aad ee Xeerka, si loogu soo koobo Xeerkan warbahinta
qoraalaka (Press) iyo tan hawada (Broadcasting) oo keliya.
6. Mar haddii uu haatan Xeerku ka gudbay Wakiilada, waxaan
halkan ku tilmaamaynaa meelaha ay nala tahay in Golaha Guurtidu dib uu eego.
6.1.1.
Suxufiyiintu, sida muwaadiniinta kale ayay xaq u leeyihiin inay ururro samaysan
karaan sida ku xusan Qodobka 23(3)aad ee Dastuurka, waana in si cad loogu
muujiyaa Qodobka 3(d) ee Xeerkan in haddii ay sidaa doonaan ay samaysan karaan
urur dallad ah.
6.1.2. In kasta oo
aanan wax diidmo ah ka qabin in loo sameeyo nidaam ruqsad ah (licence)
warbaahinta hawadda, waanu ka walaacsan nahay in
taa lagu daro warbaahinta qoraalka ah. Tusaale ahaan,
Bayaanka Ururka Barwaaqo-Soorka (the Commonwealth) ee Xoriyadda
Ra'yi-dhiibashadda wuxuu caddeynaa in "wargeysyada, Joornaalada iyo
qoraal-xilliyeedyada oo ay dawladdu ruqsad (licence) u samaysaa ay tahay arrin
aan la aqbali karin". Hase yeeshe waxaan rumaysan nahay, si
loo yareeyo gabood-falka, in Qodobka 6aad iyo Qodobka 7(g), ee xaqiijinaya
inaan hawl warbaahineed la fulin karinba haddii aan lays diiwaan galin, halkaas
lagu daro faqrad ku adkaynaysa Xeer-Ilaaliyaha, maadaama uu yahay
diiwaangeliyaha, in ay khasab ku tahay in muddo aan ka badaneyn 30 maalmood
marka laga soo tiriyo maalinta ay soo gaadhaan codsiga isdiiwaangelinta iyo
shuruudaha la xidhiidha ee ku taxan Qodobka 7aad ee Xeerka, uu diiwaangeliyo
warbaahinta arrintan soo dalbatay. Isla markaasna, haddii
Xeer-Ilaaliyuhu aanu dhameystrin diiwaangelintan lasoo dalbaday 30ka cisho
marka ay dhamaadeen, in loo qaato in warbaahintaas dalabka keensatay in ay
diiwaanka gashay oo sharciyaysanatahay. (Arrintan waxaanu ka soo
xiganay Xeerka Saxaafadda 1992 ee dalka Ethiopia - Qodobkiisa 7(2)aad). In kastoo sharciga idaariga ah ee Somaliland qeexayo
in go'aanada xildhibaanadda dawladda ay gaadhaan looga dacwoon karo Maxkamadda
Sare, waxaanu ku daraynaa talada, si loo tuhun biixiyo, in farqad lagu kordhiyo
Qodobka 6aad, taasoo odhanaysa haddii diiwaan galinta cid loo diido, waxay
dacwad u gudbisan karaan Maxkamadda Sare.
6.1.3. Qddobka
10(7) wuxuu tilmaamayaa waajibka ka saaran saxaafaddu in ay bixiso lacagta ruqsada
(licence fee). Sida uu hadda u qoran yahay Xeerku, hawsha diiwaan gelinta
ee ku qoran Qodobada 6aad & 7aad kuma xidhna bixinta lacagtan, markaa
annagu waxaan u fahamnay bixin la'aanteedu in aanay wax u dhimayn diiwaan
gelinta saxaafadda ay khusayso, laakin lacagtaas loo raadin doono sida la
dhiganta deymaha kale (eeg farqada
ka horeeysa - 10(6) - oo xaqiijinaya wixii xad-gudub ah ee lagula kaco Qodobka
10 aad waxaa loola dhaqmi doonaa si waafaqsan qaabka anshaxa iyo Xeerka
Madaniga ah). Arrintani waxay u baahantahay in la cadeeyo, annaguna
waxaan ku boorinaynaa in la yareeyo lacagta laga qaadi doono ruqsada warbaahinta qoraalka ah (Print media), oo aanay noqon
wax aan la garawsan karin oo xakameynaya xorriyadda ra'yi dhiibashada.
6.1.4. Waxaan la
yaaban nahay laba qodob oo ku saabsan sirta ciidamadda
(faqradaha 3 & 4 ee Qodobka 10aad) oo markii ugu horeysay lagu soo
daray nuqulkan Xeerka. Inkastoo aanu fahamsanahay xurguftan hadda ka
aloosan Beriga Somaliland oo laga yaabo arrintan meesha keenay, waxaan ka
digaynaa in xeer si deg deg ah lagu meel mariyo, anagoo tilmaamaynaa in qodobo
ku filan ka hor taga arrimahaas ku jiraan Xeerka Ciqaabta (eeg Qodobada 199
ilaa 205 oo ku saabsan sirta ciidmadda iyo qaranka), oo
suxufiyiintu kala simanyihiin qof kasta oo kale.
7. Guud ahaan, waxaan aad u soo dhaweynaynaa in waxa alla wixii qodobo
ciqaab ku oogaya saxaafadda ee ku jiray nuquladii hore ee Xeerkan, hadda laga
wada saaray. Waxaanu mar hore soo jeedinay in si
deg deg ah looga saaro qodobadda doorka ah ee ku jira Xeerka Ciqaabta, kuna
noqon kara dhuun-gal madax banaanida saxaafadda. In kasta oo Qodobka 31aad ee
Xeerkan Saxaafadda uu tirtirayo sharci kasta oo ka hor imanaya, bal weynu
arkidoona habka loo dhaqan geliyo Xeerkan oo caddeynya xoriyadda
saxaafadda, diidana wax kast oo cadaadinaya amaba faafreebin (sida uu ugu
nuuxnuuxsaday Qodobka 3aad) iyo in la adeegsankaro Xeerkan marka eedmo ku
xusan Xeerka Ciqaabta saxaafadda lagu oogo. Tusaale ahaan, Xeerka Saxaafaddu
wuxuu si cad u qeexayaa qodobkiisa 10(7) in arrinta ruqsada (licence)
bixinta loo cuskan doono xeerka madaniga, hase yeeshe Qodobka 516 ee
Xeerka Ciqaabta wuxu fal dambiyeed ka dhigaya qeybinta iyo baahinta warqado aan
loo haysan ogolaansho ama ruqsad. Xeerka Ciqaabtu, waxa uu si siman u
saameynaya saxaafadda iyo dadweynahaba, kasoo aragtidayada ay nala tahay in si
dhakhso dib loogu noqdo Xeerka Ciqaabta oo la soo yareeyo wixii xakameyn kara
xorriyadda saxaafadda ee aan loo baahneyn.
Waxaan soo bandhigi lahayn ayadoo iskaba kooban, qodobada aan is leenahay waxay
lid ku yihiin xoriyadda saxaafadda, kuwaaso aanu qabno in ama la tirtiro ama
loo bedello xagga xeerka madaniga:
8.
Waxa kale oo aan ku boorinaynaa dawladda Somaliland inay diyaariso sida ugu
dhakhsaha badan xeer ku saabsan warbaahinta hawadda (Broadcasting Bill) oo
ruqsad siinaya, fasaxayana warbaahinta idaacadaha iyo telefiishinada ay
leeyahiin xubnaha dadweynaha amaba qaranku. Waxaan intaas ku daraynaa in
Xeerku abaabula nidaam ruqsad bixin oo ka madax banaan dawladda iyo laamaheeda, waana in idaacadaha ama telfiishin oo uu qaranku
leeyhay ay maamulaan guddiyo ka madax banaan Dawladda iyo Golayaasha
Qaranka.
9. Soo gabagabeyn, waxaan soo dhaweynaynaa waajibka Qodobka
30(2) ee
Xeerku Dawladda ka saaray Xukuumadda in ay dhiiri geliso oo taakuleyso intii
suura gal ah saxaafadda, waxaanan ka filaynaa in ay hadda so dejiso barnaamijka
ay ku fulinayso hawshaas.
URURKA SOMALIAND FORUM
9 February 2004